آشنایی با اینکوترمز 2020: تغییرات و نکات کلیدی

اصطلاحات اینکوترمز (Incoterms) سنگ‌بنای تجارت بین‌المللی هستند؛ مجموعه‌ای از قواعد استاندارد که مرزهای حقوقی میان خریدار و فروشنده را شفاف می‌کنند. نسخه 2020 اینکوترمز که توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی منتشر شده، با هدف هماهنگ‌سازی هرچه بیشتر جریان تجارت جهانی و پاسخ به نیازهای بازار مدرن به‌روزرسانی شده است. درک دقیق این تغییرات برای فعالان بازرگانی، ترخیص‌کاران و شرکت‌های حمل‌ونقل نه تنها مزیت رقابتی ایجاد می‌کند، بلکه از بروز اختلافات پرهزینه نیز جلوگیری می‌نماید. در این مقاله، با نگاهی دقیق به تفاوت‌های نسخه 2020 نسبت به گذشته، به بررسی نکات کلیدی آن خواهیم پرداخت، همراه صرافی تومان باشد.

با اصطلاحات اینکوترمز بیشتر آشنا شویم

اینکوترمز (Incoterms) یا «اصطلاحات تجاری بین‌المللی»، مجموعه‌ای از قواعد استاندارد جهانی هستند که نقش کلیدی در قراردادهای خرید و فروش بین‌المللی ایفا می‌کنند. این اصطلاحات به‌طور مشخص وظایف، هزینه‌ها و ریسک‌های بین خریدار و فروشنده را در مراحل مختلف حمل و نقل کالا مشخص می‌سازند. هدف اصلی اینکوترمز، ساده‌سازی و شفاف‌سازی فرایندهای تجاری بین کشورهاست؛ به همین دلیل، این قواعد مورد پذیرش گسترده دولت‌ها، مراجع حقوقی و شرکت‌های بازرگانی قرار گرفته‌اند.

قوانین اینکوترمز دقیقا تعیین می‌کنند که در چه نقطه‌ای از مسیر حمل‌ونقل، مسئولیت هزینه‌ها و ریسک‌ها از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود. برخی از این قواعد صرفاً برای حمل‌ونقل دریایی تعریف شده‌اند، در حالی‌که برخی دیگر قابلیت اجرا در تمامی شیوه‌های حمل‌ونقل را دارند.

اصطلاحات اینکوترمز توسط چه کسانی وضع می‌شود؟

اینکوترمز (Incoterms®) که اختصاری از عبارت International- Commercial -Terms به معنای «اصطلاحات تجاری بین‌المللی» هستند، توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC) تدوین و منتشر می‌شوند. این نهاد معتبر، مرجعی جهانی برای تسهیل تجارت بین‌المللی است و نقش مهمی در تعیین چارچوب‌های حقوقی و تجاری در سطح بین‌الملل ایفا می‌کند.

نخستین نسخه اصطلاحات اینکوترمز در سال ۱۹۳۶ توسط ICC منتشر شد. از آن زمان تاکنون، با توجه به تغییرات گسترده در شیوه‌های تجارت، فناوری، حمل‌ونقل و اسناد گمرکی، این قواعد در بازه‌های ده‌ساله به‌روزرسانی شده‌اند. نسخه‌های مهم بعدی به ترتیب در سال‌های ۱۹۵۷، ۱۹۶۷، ۱۹۷۶، ۱۹۸۰، ۱۹۹۰، ۲۰۰۰، ۲۰۱۰ و جدیدترین آن‌ها در سال ۲۰۲۰ منتشر شده‌اند. نسخه ۲۰۲۰ که از اول ژانویه همان سال اجرایی شد، نهمین و کامل‌ترین نسخه اینکوترمز تاکنون محسوب می‌شود. پس نسخه بعدی آن سال 2030 در دسترس قرار خواهد گرفت.

هدف از این به‌روزرسانی‌ها، همگام‌سازی قوانین با واقعیت‌های روز تجارت بین‌المللی و حذف ابهامات احتمالی در قراردادهای فروش و حمل کالا است. هر نسخه جدید تلاش می‌کند تعاریف مسئولیت‌ها، هزینه‌ها و ریسک‌ها را دقیق‌تر و ساده‌تر کند تا روند مذاکرات تجاری و اجرای قراردادها برای طرفین (اعم از فروشنده و خریدار) آسان‌تر و شفاف‌تر شود.

بررسی قوانین اینکوترمز

در قوانین اینکوترمز ۲۰۲۰ که توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی  به‌روزرسانی شده، ۱۱ اصطلاح مختلف تعریف شده‌اند که هر کدام از این انواع اینکوترمز، وظایف و مسئولیت‌های فروشنده و خریدار را در فرآیند حمل‌ونقل بین‌المللی مشخص می‌کنند. این اصطلاحات شامل ۷ قانون برای انواع مختلف حمل‌ونقل (اعم از زمینی، دریایی، هوایی و ترکیبی) و ۴ قانون مختص حمل‌ونقل دریایی و آبی هستند. در ادامه به معرفی مختصر هر یک از این شرایط می‌پردازیم:

اصطلاحات اینکوترمز برای تمام شیوه‌های حمل‌ونقل (۷ اصطلاح)

• EXW – تحویل در محل فروشنده
• FCA – تحویل به حمل‌کننده
• CPT – کرایه حمل پرداخت‌شده تا مقصد
• CIP – کرایه و بیمه پرداخت‌شده تا مقصد
• DAP – تحویل در محل مورد توافق
• DPU – تحویل در محل تخلیه‌شده (جایگزین DAT)
• DDP – تحویل با پرداخت حقوق و عوارض گمرکی

اصطلاحات اینکوترمز ویژه حمل‌ونقل دریایی و راه‌های آبی داخلی (۴ اصطلاح)

• FAS – تحویل در کنار کشتی
• FOB – تحویل روی عرشه کشتی
• CFR – هزینه و کرایه حمل پرداخت‌شده
• CIF – هزینه، بیمه و کرایه حمل پرداخت‌شده در اصطلاحات اینکوترمز

۱. EXW – تحویل در محل کار فروشنده (Ex-Works)

در شرایط EXW، فروشنده فقط کالا را در محل خود یا مکان توافق‌شده در اختیار خریدار قرار می‌دهد، بدون آن‌که مسئولیت بارگیری یا ترخیص کالا برای صادرات را بپذیرد. تمام هزینه‌ها و ریسک‌ها از لحظه‌ای که کالا در اختیار خریدار قرار می‌گیرد، به عهده خریدار است. این قاعده بیشترین مسئولیت را بر دوش خریدار می‌گذارد.

۲. FCA – تحویل به حمل‌کننده (Free- Carrier)

در این قاعده، فروشنده کالا را به حمل‌کننده‌ای که خریدار معرفی کرده، در مکان تعیین‌شده (که می‌تواند محل فروشنده یا محل دیگر باشد) تحویل می‌دهد. فروشنده موظف است کالا را از گمرک مبدأ برای صادرات ترخیص نماید. از سال ۲۰۲۰، اینکوترمز FCA اجازه صدور بارنامه با یادداشت بارگیری روی کشتی را نیز داده است.

۳. FAS – تحویل در کنار کشتی (Free- Alongside -Ship)

فروشنده کالا را در اسکله یا بارج در کنار کشتی معرفی‌شده توسط خریدار قرار می‌دهد. از آن لحظه به بعد، تمام هزینه‌ها و ریسک‌ها به عهده خریدار است. این قاعده برای حمل‌ونقل دریایی استفاده می‌شود و معمولاً برای کالاهای حجیم یا فله‌ای مناسب است.

۴.  FOB – تحویل بار بر روی عرشه کشتی (Free- On- Board)

فروشنده زمانی کالا را تحویل داده تلقی می‌کند که آن را روی عرشه کشتی قرار داده باشد. از آن لحظه، خریدار مسئول هزینه‌ها و ریسک‌ها خواهد بود. فروشنده باید هزینه‌های بارگیری، ترخیص صادراتی و تحویل در بندر مبدأ را بپردازد، در حالی که خریدار هزینه حمل‌ونقل اصلی، تخلیه در مقصد و عوارض وارداتی را می‌پردازد.

۵. CFR – هزینه و کرایه حمل (Cost- and -Freight)

در CFR، فروشنده موظف است کالا را روی کشتی بارگیری کرده و قرارداد حمل تا بندر مقصد را منعقد کند. با این حال در این مورد از اصطلاحات اینکوترمز، ریسک از لحظه‌ای که کالا روی کشتی است، به خریدار منتقل می‌شود. خریدار باید بیمه جداگانه تهیه کند، چراکه در CFR فروشنده تعهدی برای بیمه ندارد.

۶. CIF – هزینه، بیمه و کرایه حمل (Cost, Insurance- and -Freight)

اصطلاح CIF مشابه CFR است، با این تفاوت که در CIF فروشنده علاوه بر پرداخت هزینه حمل‌ونقل، مسئول تهیه بیمه برای کالا در طول مسیر نیز است. اما این بیمه فقط پوشش حداقلی دارد و اگر خریدار بیمه کامل‌تری بخواهد، باید آن را خودش تهیه یا از فروشنده درخواست کند. مانند CFR، ریسک از زمان بارگیری روی کشتی منتقل می‌شود.

۷. CPT – حمل پرداخت‌شده تا مقصد (Carriage- Paid- To)

در CPT، فروشنده کالا را تحویل حمل‌کننده‌ای می‌دهد که خودش انتخاب کرده و هزینه حمل تا مکان مشخص‌شده را پرداخت می‌کند. اما ریسک از زمانی که کالا به حمل‌کننده تحویل داده شد، به خریدار منتقل می‌شود، حتی اگر حمل ادامه داشته باشد. این قاعده در حمل‌ونقل ترکیبی کاربرد دارد.

۸. CIP – حمل و بیمه پرداخت‌شده تا مقصد (Carriage -and Insurance- Paid To)

CIP، شباهت زیادی به CPT دارد، با این تفاوت که در شرایط CIP، فروشنده علاوه بر مسئولیت‌های معمول، باید بیمه‌ای پایه برای پوشش ریسک‌های احتمالی خریدار تهیه کند. در اینجا نیز اگر خریدار پوشش بیشتری بخواهد، باید با فروشنده هماهنگ کند یا بیمه جداگانه تهیه نماید. ریسک انتقال از لحظه تحویل به حمل‌کننده اتفاق می‌افتد.

۹.DAP – تحویل در محل (Delivered- At- Place)

در شرایط DAP، فروشنده کالا را روی وسیله حمل، در مقصد تعیین‌شده و آماده برای تخلیه، در اختیار خریدار قرار می‌دهد. تمامی هزینه‌ها و ریسک‌های حمل از مبدأ تا مقصد به عهده فروشنده است، اما تخلیه و عوارض وارداتی با خریدار خواهد بود.

۱۰.  DPU –  مخفف تحویل بار در محل بعد از تخلیه (.Delivered -at Place- Unloaded)

این قاعده در اصطلاحات اینکوترمز جایگزین DAT شده و فروشنده موظف است کالا را در مکان تعیین‌شده تخلیه کرده و در اختیار خریدار قرار دهد. در این حالت، فروشنده حتی مسئولیت تخلیه کالا را نیز بر عهده دارد. این تنها اینکوترمی است که فروشنده را ملزم به تخلیه کالا می‌کند.

۱۱. DDP – تحویل با پرداخت حقوق گمرکی (Delivered -Duty -Paid)

DDP کامل‌ترین مسئولیت را برای فروشنده ایجاد می‌کند. او باید کالا را پس از ترخیص در هر دو کشور (صادرات و واردات) و پرداخت همه عوارض گمرکی، تا محل نهایی تحویل دهد. خریدار فقط کالا را در مقصد تحویل می‌گیرد و هیچ هزینه یا ریسکی به عهده ندارد.

جدول تعیین هزینه‌ها بین خریدار و فروشنده بر اساس اصطلاحات اینکوترمز 2020

پرکاربردترین اصطلاحات اینکوترمز در سال ۲۰۲۵

در سال ۲۰۲۵، رایج‌ترین اصطلاحات اینکوترمز شامل موارد زیر هستند:

EXW، FCA، FOB، CIF و DDP. دلیل محبوبیت این اصطلاحات وضوح در تعیین مسئولیت‌ها و تطبیق‌پذیری آن‌ها با انواع روش‌های حمل‌ونقل و سناریوهای مختلف تجاری است.

EXW – (Ex -Works)

این اصطلاح به دلیل سادگی و حداقل مسئولیت برای فروشنده، بسیار رایج است. در EXW، خریدار از محل فروشنده به بعد، تمام هزینه‌ها و ریسک‌ها را بر عهده می‌گیرد. برای فروشندگانی که تمایل دارند تعهدات خود را در مبدأ به پایان برسانند، این گزینه‌ای بسیار مناسب است.

FCA – (Free- Carrier)

FCA انعطاف‌پذیر بوده و برای حمل‌ونقل دریایی، هوایی، زمینی و ریلی قابل استفاده است. در این روش، فروشنده کالا را به مکان مشخصی تحویل می‌دهد و امکان تحویل در کنار کشتی نیز وجود دارد. این اصطلاح برای کالاهای کانتینری بسیار مناسب است.

FOB (Free- On- Board)

FOB برای حمل‌ونقل دریایی، به‌ویژه در بارگیری محموله‌های حجیم، رایج است. فروشنده تا زمان بارگیری کالا بر روی کشتی مسئول است و پس از آن، ریسک به خریدار منتقل می‌شود.

CIF – (Cost, Insurance- and Freight)

در این حالت، فروشنده هزینه کالا، بیمه و حمل‌ونقل تا بندر مقصد را پرداخت می‌کند. این روش در حمل‌ونقل دریایی بسیار پرکاربرد است و به خریدار اطمینان بیشتری در مسیر حمل می‌دهد.

DDP – (Delivered -Duty Paid)

در DDP، فروشنده بیشترین مسئولیت را می‌پذیرد و تمامی هزینه‌ها، ریسک‌ها، ترخیص گمرکی و مالیات‌ها را تا مقصد نهایی بر عهده دارد. این اصطلاح برای خریدارانی که ترجیح می‌دهند با فرآیند حمل و ترخیص درگیر نشوند، بسیار مطلوب است.

چگونه کسب‌وکار خود را برای اصطلاحات اینکوترمز ۲۰۲۰ آماده کنیم؟: بررسی نکات کلیدی

با هر بار به‌روزرسانی اصطلاحات اینکوترمز، لازم است زمانی را به ارزیابی تأثیرات احتمالی آن بر روند کاری خود اختصاص دهید. رویکرد پیشگیرانه همواره بهتر از واکنش دیرهنگام به مشکلاتی است که ممکن است در سفارش‌ها یا حمل‌ونقل‌های شما به‌وجود بیاید. پیش از اعمال هرگونه تغییر در فرآیندهای تجاری، حتما با مشاور حقوقی متخصص مانند مشاوران صرافی تومان مشورت کنید. برای آماده‌سازی کسب‌وکار خود جهت انطباق با اینکوترمز ۲۰۲۰، موارد زیر را در نظر داشته باشید:

• بررسی و شناسایی اینکوترمزهایی که در حال حاضر در قراردادهای خود به‌کار می‌گیرید.
• بازبینی قراردادهایی که در سال ۲۰۲۰ تمدید می‌شوند یا ادامه دارند.
• اگر معامله‌ شما بر اساس اعتبارات اسنادی  انجام می‌گیرد، شاید بهتر باشد به‌جای استفاده از اصطلاح FOB، گزینه‌ را در نظر بگیرید. این کار مستلزم دستور به شرکت حمل‌ونقل برای صدور بارنامه (Bill of Lading) است. مشاوره حقوقی در این خصوص الزامی است.
• اطمینان حاصل کنید که تمامی قراردادها و اسناد مرتبط، متناسب با تغییرات، اصلاح شده‌اند.
• در قراردادهای فروش حتماً نسخه دقیق اینکوترمز (مثلاً Incoterms 2020) را مشخص کنید تا از سوءتفاهم جلوگیری شود.
• هزینه‌های به‌روزشده و فهرست‌ها را بررسی کنید تا تأثیر آن‌ها بر محاسبات هزینه نهایی (Landed Cost) مشخص شود.
• سطح پوشش بیمه را برای برآورده‌کردن الزامات جدید CIP افزایش دهید.
• تدابیر امنیتی واردات و صادرات را تقویت کنید.
• دقیق بدانید مسئولیت هزینه‌های بارگیری و تخلیه با کدام طرف است.
• محل دقیق انتقال ریسک از فروشنده به خریدار را مشخص کنید.

سخن پایانی اصطلاحات اینکوترمز

آشنایی دقیق با اینکوترمز ۲۰۲۰ برای فعالان تجارت بین‌المللی نه‌تنها ضرورتی انکارناپذیر، بلکه ابزاری حیاتی برای پیشگیری از اختلافات حقوقی و کاهش هزینه‌های ناخواسته است. با شناخت تفاوت‌های هر قاعده اصطلاحات اینکوترمز و درک نقش‌ها و مسئولیت‌های طرفین در قراردادهای خرید و فروش، می‌توان فرآیندهای تجاری را شفاف‌تر، حرفه‌ای‌تر و با ریسک کمتر مدیریت کرد. نسخه ۲۰۲۰ با در نظر گرفتن واقعیت‌های نوین بازار جهانی، به‌روزرسانی‌های کاربردی و موثری ارائه داده که درک آن برای شرکت‌ها، ترخیص‌کاران و کارشناسان حقوقی یک مزیت رقابتی ارزشمند به شمار می‌رود.